برنامۀ تبادل یک برنامۀ کوتاه‌مدت است که برای تبادل تجارب در عرصه‌های اجتماعی، علمی و فرهنگی میان دانشجویان یا جوانان دو یا چند کشور راه اندازی می شود۔
طوری که می‌دانیم روابط افغانستان و پاکستان دوجانبه بوده و دو کشور دارای مشترکات دینی، اجتماعی، زبانی و فرهنگی است. این دو کشور در همکاری منطقه‌یی عضویت اتحاد جنوب آسیا را نیز دارند. افغانستان و پاکستان دو کشور اسلامی هم‌جوار در جنوب آسیا اند که 2430 کیلومتر سرحد یا مرز مشترک دارند۔
بنابر این مشترکات و تعلقات زیادی بین این دو کشور موجود است؛ بناءً تفاوت‌های اندک جغرافیایی، سیاسی و فرهنگی را میتوان بین این دو کشور ملاحظه نمود. اما بیشترین تفاوت افغانستان و پاکستان به لحاظ شرایط اقتصادی حاکم بر این دو کشور است۔
بنابر این، برای تقویت دوستی و روابط حسنۀ تاریخی میان دو کشور، برنامههای تبادل افکار و تجارب فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و تاریخی موثر واقع می‌شود و راه‌اندازی چنین برنامه‌ها توسط قشر جوان و تحصیل‌کردۀ دو کشور امکان پذیر است. جوانان با راه‌اندازی چنین برنامه‌ها، در راستای تقویت روابط کشورها و از میان برداشتن برداشت‌های منفی علیه همدیگر، نقش مهمی را ایفا می‌کنند۔
این برنامههای آموزنده مملو از تجارب و آموخته‌های جدید، فرصت‌ها، مستحکم‌ساختن روابط حسنه بین دو کشور است. دیدار از مکان‌های تاریخی و جدید، معرفت با فرهنگ های مختلف، ایجاد شبکه دوستانه با جوانان فعال کشورهای سهیم، رشد فکری و اخلاقی، سرگرمی، تجدید روحیه کاری، تقویت مهارت‌های ارتباطی، آشنایی با زبان‌های رایج دو کشور، تبادل فرهنگ شهرنشینی، استفادۀ از بهینه از تکنالوژی روز در دو کشور و اخذ دیدگاه تطبیق آن در ساحۀ کاری، بسته‌شدن با یک شبکۀ آگاهی از فرصت‌های تحصیلی و ارتقای ظرفیت، از دیگر مزیت‌های این برنامه‌ها می‌باشد۔
در افغانستان نهادهای مدنی در بخش‌های مختلفی: مانند پیشرفت زنان، تعلیم و تربیۀ اطفال و ظرفیت‌سازی جوانان فعال اند که از آن جمله “پوهه” که یک نهاد خصوصی غیر سیاسی و غیر انتفاعی است و در عرصه‌های یادشده فعالیت دارد، در فبروری ۲۰۲۱ برنامۀ تبادل را تحت عنوان (POOHA International Exchange Camp Islamabad 2021) با اشتراک حدود 30 جوان مشمول 20 پسر و 10 بانو از سراسر افغانستان در اسلام آباد پاکستان -که خودم نیز یکی از اشتراک کننده‌های آن بودم و این برنامه را مفید و ارزنده یافتم- برگزار کرد. بازدید از مکان‌های تاریخی، انجام فعالیت‌های علمی و غیرعلمی، تبادل افکار با جوانان و محصلین در پاکستان، دیدار از نهادهای مدنی و دفاتر رسمی به ویژه بازدید از دفتر و دیدار با کارکنان انجمن جوانان پاکستان و افغانستان یا (Pak-Afghan Youths Forum) از موضوعات مهم و آموزندۀ این برنامه بود. این انجمن برنامههای زیادی را با اشتراک جوانان افغانستان و پاکستان برگزار نموده که میتوان به گونه مثال از برگزاری ورکشاپ سه روزه (youth media workshop) در اکتوبر2021 با اشتراک خبرنگاران و محصلین افغانستان و پاکستان، تبادل افکار، دیدار از مکان‌های دیدنی و رسانه‌های پاکستان نام برد. موضوعاتی که در این برنامۀ آموزشی گنجانیده شده بود، مورد پسند اشتراک کنندگان آن قرار گرفت۔
می‌خواهم تجربۀ شخصی خودم را به عنوان مثال بنویسم. قبل از رفتن به پاکستان افکار من از برداشت‌های آب می‌خورد که شنیده بودم؛ اما زمانی که از طریق این برنامه به پاکستان رفتم و در ملاقات‌های رسمی و غیر رسمی با اقشار مختلف در پاکستان، چیزی که شنیده بودم، برعکس مواردی بود که عملاً مشاهد می‌کردم. جدا از مسایل سیاسی و روابط حاکم میان دو کشور، چیزهایی که در مورد مردم پاکستان شنیده بودم، افکار منفی نسبت به آن‌ها داشتم؛ اما زمانی که از نزدیک با مردم این کشور ملاقات کردم، دیدگاه و افکارم نسبت به مردم شریف پاکستان تغییر کرد و همان مقوله به ذهنم رسید که گفته اند ” شنیدن کَی بوّد مانند دیدن”۔
یکی دیگر از اشتراک کنندگان این سفر هفت روزه محمد جلال یعقوبی بنیان گذار بنیاد اجتماعی جلال میگوید: “توانستم تمام مردم به ویژه قشر جوان و تحصیل کردۀ این سرزمین را مسلمان واقعی، وطن دوست، با فرهنگ، مدبر و با اصول پیدا کنم. آن‌ها نیز مانند ما افکار، اندیشه و شنیده‌های منفی که از طریق رسانه‌ها برای شان گفته شده بود داشتند؛ اما خوشبختانه توسط این برنامه توانستیم تبادل افکار و تجارب در عرصه‌های فرهنگ، سیاست، اقتصاد، اجتماع و غیره موارد را به خوبی باهم شریک کنیم و حتا باعث شد که دوستان پاکستانی زیادی پیدا کنم و تا اکنون نیز با آنان در ارتباط هستم و همیشه بالای موضوعات مختلف بحث و تبادل نظر می‌کنیم۔
همچنان احمد ضیا کنسلر برنامه تبادل میگوید: “فواید کمپ پاکستان و افغانستان خیلی زیاد بود. به گونه مثال ازین‌که اولین کمپ بین جوانان افغانستان و پاکستان بود هم‌زبانی و هم‌فرهنگی دو کشور زمینۀ افهام و تفهیم و تبادل افکار و فرهنگ را سهولت بخشیده بود درحالی‌که برگزاری کمپ‌ها میان کشورهای دیگر نیاز به ترجمان دارد تا صحبت ها و افکار جوانان دو کشور را ترجمه نماید. برگزاری چنین کمپ‌های میان کشورهایی که زبان و فرهنگ مشترک ندارند، یک چالش بزرگ است۔
بنابر این ضروری است که مسؤولان دولتی و نهادهای مربوط دو کشور برای تقویت روابط بین دولت‌ها، برنامههای تبادل افکار را میان جوانان دو کشور برگزار کنند. بورسیه‌های تحصیلی علامه اقبال، اقدام خوبی در این زمینه از سوی پاکستان است، همه ساله صدها جوان از افغانستان از طریق این بورسیه‌ها برای آموزش به پاکستان می‌روند. همچنان جوانان پاکستانی نیز در بعضی از دانشگاه‌های خصوصی و نهادهای آموزشی-دولتی افغانستان تحصیل می‌کنند که در تقویت روابط بسیار موثر بوده است۔
در اخیر به نمایندگی از جوانان افغانستان پیشنهاد من به حکومت پاکستان و نهادهایی که در عرصۀ خدمت به جوانان، زنان و اطفال فعالیت می‌کنند این است که برای آشنایی جوانان و زنان پاکستان، از بین‌رفتن افکار منفی، تقویت روابط اجتماعی میان دو کشور، برنامههای تبادل فرهنگ، سیاست، اقتصاد، اجتماع و …را با اشتراک زنان -که قشر آسیب‌پذیر جامعه هستند- طرح و برگزار کند تا برای جوانان هردو کشور موثر واقع شود۔
